Die Valke en NVG sit al jare lank met hul koppe stewig in die sand, sedert die SAID ‘n reeks soek- en beslagleggingsoperasies begin het wat Simon Rudland se beweerde goud- en tabaksmokkelnetwerk ontrafel het. Die onwilligheid deur hierdie entiteite om op te tree is slegte nuus vir Suid-Afrika se pogings om die FATF-gryslys teen Junie 2025 te verlaat.
Sedert 2020 is meer as 100 verdagtes en entiteite betrokke by ‘n uitgestrekte goud- en tabak-transnasionale smokkelnetwerk vir ondersoek en vervolging na die Valke en Nasionale Vervolgingsgesag (NVG) verwys.
Die ondersoek is aanvanklik geheim gehou, maar teen 2022 het die SA Inkomstediens (SAID) die besonderhede in ‘n reeks hofverrigtinge uiteengesit: Zimbabwiese tabakbaron Simon Rudland en ‘n handjievol noue bondgenote het na bewering ‘n transnasionale tabak- en goudsmokkelonderneming gestig wat daarop gemik is om miljarde in onwettige kontant te was, ‘n reeks BTW-swendelary uit te voer, geld na die buiteland te smokkel en die belastingman te kul.
Die SAID, die SA Reserwebank en die Finansiële Intelligensiesentrum (FIC) het die Rudland-skema as ‘n ernstige bedreiging vir Suid-Afrika se finansiële stelsel geïdentifiseer en het elk ‘n ondersoekprojek, onderskeidelik met die kodenaam Foxtrot, Gravity en Novac, geregistreer.
Daily Maverick, amaBhungane en Al Jazeera het hul eie ondersoeke van stapel gestuur en bevestig dat die bedrogspul raffinaderye, kontant-in-transito-maatskappye, professionele geldwassers, vervalsers, skoonmaakagente, pastore, diplomate en banke behels het.
Die beweerde betrokkenheid van minstens 11 Sasfin Bank-werknemers het geblyk ‘n besonder nare ontwikkeling te wees. Die SAID het bevind dat minstens R8,2 miljard se onbelaste fondse wat aan Rudland se rampokkery gekoppel is, die afgelope dekade uit die land gesmokkel is. Op die agterkant van vals fakture is kontant na hoofsaaklik Dubai, Switserland en Mauritius verskuif.
Om die misdade weg te steek, het Sasfin-werknemers na bewering saamgesweer om die betalings van die Sasfin-stelsel en die betrokke maatskappye se bankstate af te vee. Oorgrens geldbeweging BoPCUS-verslae aan die Reserwebank is ook uitgevee. Die uitval is geweldig. Die bank staar nou ‘n skadevergoedingseis van R4,8 miljard van die SAID in die gesig (meer as die helfte van die bank se balansstaat), ‘n boete van R160,64 miljoen van die Omsigtigheidsowerheid, beoog om van die JSE te denoteer en het aangekondig dat die maatskappy sy bankdienste gaan verkoop.
Sasfin, die Zondo-staatskapingskommissie, SAID, die SA Reserwebank en die FIC het die afgelope vier jaar meer as 100 spelers in die smokkelnetwerk vir ondersoek en vervolging na die Valke en die NVG verwys.
Ten spyte daarvan dat die Valke op sommige verdagtes se persele toegeslaan het, het nóg die Valke nóg die NVG enige arrestasies in die saak gemaak.
Nóg die Valke nóg die NVG het gereageer op vrae oor ondersoeke en vervolgings in dié saak.
Suid-Afrika se gryslys
Suid-Afrika is redelik sleg met die ondersoek en vervolging van komplekse geldwassery en terrorismefinansiering, het die wêreldwye finansiële waghond Financial Action Task Force (FATF) in 2023 aangekondig. Omdat dit ‘n risiko vir die wêreld se finansiële stelsel is, is Suid-Afrika saam met Algerië, Haïti, Kroasië, Suid-Soedan, Monaco en Jemen op die gryslys geplaas. Die gevolge sluit in beperkings op oorgrenstransaksies, probleme vir Suid-Afrika om krediet te bekom, beperkte inwaartse buitelandse investering en ernstige reputasieskade.
Hierdie maand het FATF ‘n opdatering vrygestel. Suid-Afrika het positiewe vordering gemaak. Die hoofboodskap was egter dat om die gryslys te verlaat, owerhede ‘n “volgehoue” toename in ondersoeke en vervolging van ernstige en komplekse geldwasserysake moet toon, veral dié waarby professionele geldwasserynetwerke, hul instaatstellers en derdeparty-geldwassers betrokke is, in ooreenstemming met die land se risikoprofiel.
Die ondersoek en vervolging van die komplekse Rudland-skema val vierkantig in die raamwerk van die FATF se vereistes. Die Valke en NVG se onwilligheid om ernstige stappe in die saak te neem, het burokrate en ondersoekers in die Tesourie-groepering verwar.
Dit strook nie met president Cyril Ramaphosa en die Nasionale Tesourie se verbintenis om ‘n deksel op finansiële misdade te plaas nie. Die gebrek aan optrede is ook in stryd met ‘n 2021-besluit deur die SAID-kommissaris Edward Kieswetter en NVG-baas Shamila Batohi om te prioritiseer en “samewerking verder te verbeter en sleuteluitdagings van belastingmisdaad en nie-nakoming te hanteer …”
‘n Herinnering aan wat gebeur het
Op 26 Augustus 2022 het die SAID beheer oorgeneem van bankrekeninge, persele en ander bates wat besit word deur Gold Leaf Tobacco Corporation (GLTC) en sy direkteure Rudland en Ebrahim Adamjee. Sasfin Bank het ook tot ‘n vrywillige deursoeking en beslaglegging ingestem, en werknemers se digitale toestelle en bankdokumente vrygestel. Die optrede het gekom ná onheilspellende wenke in 2019, sommige aan Daily Maverick, oor Krugerrande wat as een been in ‘n groot geldwasserynetwerk in ‘n BTW-bedrogspul gesmelt is.
Teen daardie tyd het die SAID al byna ‘n dekade om van die spelers gedraai. In ‘n reeks hofskermutselings oor onbetaalde BTW, waarvan die SAID sommige verloor het, was die Paarlse sakeman Andries Greyvensteyn, ‘n direkteur van Gold Kid Trading, nie vreemd daarvoor dat hy in belastingnavrae ingeroep is nie.
Gold Kid het as ‘n raffinadery in die tweedehandse goudbedryf bedryf. Greyvensteyn het beweer dat hy ou goue juweliersware en wettige semi-suiwer goudstawe gekoop het. Gold Kid se storie is dat die onderneming dit verfyn en tot goudstawe gesmelt het en dit aan plaaslike en buitelandse kliënte verkoop het.
Die SAID het ‘n ander begrip van Gold Kid se bedrywighede gehad, insluitend dat BTW-vrygestelde Krugerrande onwettig hul weg in Gold Kid se smeltkroes gevind het. Ondersoekers het egter gesukkel om hul saak te bewys en die belastinghof het ten minste een keer ten gunste van Gold Kid beslis.
Dit wil sê, totdat die SAID “nuwe inligting” ontbloot het wat die kombers van die bykomende bene van ‘n opvallende transnasionale goud- en tabaksmokkelnetwerk getrek het.
‘n Belangrike beginsel om te verstaan voordat ons voortgaan, is dat in die 1970’s, toe fisieke bankrooftogte in die mode was, die uitdaging wat skelms besig gehou het, was hoe om kontant uit die bank te kry. Daarna het spronge in tegnologie, toenemend strenger bankbeleide, uitstekende ondersoekeenhede by banke, sentrale banke en inkomstedienste, sowel as ‘n skuif na kontantlose samelewings, die klem verander van hoe skelms skoon kontant in die bank kan kry.
Hope onwettige kontant
Die hele Gold Kid/GLTC-skema is daarop gemik om vuil kontant so te was om dit weer in die bank in te voer, verduidelik die SAID.
’n Hoëvlakweergawe van die SAID se bevindings begin waarskynlik met hope wat ondersoekers beweer onwettige kontant is van onwettige sigaretverkope wat by GLTC-persele regoor Suid-Afrika opgeberg is. Hoofsaaklik drie kontant-in-transito (CIT) maatskappye (AMFS, AMFS Solutions en HSE Investments) het die kontant by GLTC opgetel en vervoer wat die SAID beweer miljarde rande in kontant is tussen ongeveer 2016 tot 2019.
Ons stop hier om te verduidelik dat Gold Kid vervalste fakture gebruik het om te beweer die geld is meestal aan sy verskaffers van “ou goue juweliersware en semi-suiwer goudstawe” betaal.
Die SAID huldig ‘n ander siening. Ondersoekers sê tussen 2016 en 2019 het meer as R10,3 miljard uit Gold Kid se Absa- en Standard Bankrekeninge gespoel. Ten spyte van wat die vals fakture voorgee, het Gold Kid se verskaffers in die belastingondersoek getuig dat hulle ‘n fraksie van die geld in die fakture ontvang het – sowat 1%.
Die maatskappye is eenvoudig gebruik en met omkoopgeld vergoed omdat hulle hul bestaan misbruik het om die owerhede te bluf. Die SAID beweer dat slegs 9% van Gold Kid se uitvloei, sowat R920,4 miljoen, aan sy verskaffers betaal is. Die balans is aan die drie CIT-maatskappye betaal.
Om vas te stel waar ons die verhaal onderbreek het – die CIT-maatskappye het die hope kontant van GLTC-perseel opgetel en na Gold Kid vervoer. Ons verstaan dat die regverdiging vir hierdie transaksies in sommige gevalle gekenmerk is as kontant wat van die CIT-maatskappye “gekoop” is. Om die “verkoping” wettig te laat lyk, het Gold Kid die geld toe elektronies terugbetaal aan die CIT’s, soos hierbo genoem. Vir die niksvermoedende oog het die geld teen hierdie stadium gelyk of dit “skoon” was.
Die CIT’s het toe dieselfde bedrae elektronies na GLTC se rekening by Sasfin Bank gestuur. Kalandra Viljoen, AMFS-bestuurder, was ‘n sleutelspeler in die skema.
In ‘n onverwante ondersoek waarby ‘n klein bedrag kontant betrokke was, het die Zondo-kommissie pertinent ondersoeke en vervolgings na AMFS verwys, wat moontlik “as ‘n bank bedryf het sonder enige wettige lisensie om dit te doen.
“Die vraag wat beantwoord moet word, is of AMFS algemene geldwasseryfasiliteite verskaf het aan diegene wat hul opbrengs in kontant wil omskakel sonder die nodige tjeks wat van die formele bankstelsel vereis word. Daar word ook aanbeveel dat die Batebeslagleggingseenheid van die NVG stappe doen om … enige bedrae wat die opbrengs van onwettige aktiwiteite of die instrumentaliteit van ’n misdryf uitmaak, te verhaal.”
Dra oogklappe
Na ons wete dra die Valke en NVG hier oogklappe.
Nadat Viljoen se AMFS en ander gekoppelde CIT’s die geld elektronies na GLTC se Sasfin-rekening gestuur het, het ten minste 11 Sasfin-werknemers na bewering saamgesweer om die kontant na die buiteland te skuif op die gerugsteen deur vervalste fakture. Die SAID het ten minste R8,2 miljard is uit die land geneem.
Die geld het in rekeninge beland, hoofsaaklik gehou deur Aulion Global Trading DMCC en Premium Tobacco International DMCC in Dubai. Sommige daarvan het sy weg na Switserland en Mauritius gevind. Die SAID het onthul dat Greyvensteyn ‘n betrokke was om Aulion op die been te bring, wat uiteindelik deur ‘n Rudland-akoliet, die polo-speler Howard Baker, bestuur word.
Ons staan weer hier stil om te verduidelik dat die hele ding in die geheim moes gebeur. Die SAID het bevind dat die geldwasser Mohamed Khan ‘n netwerk binne Sasfin gekweek het. ‘n Sleutelpersoon was IT-ghoeroe Lulama Kene, wat twyfelagtig gelyk het of hy die hoofsleutel tot Sasfin se bankstelsel gehou het.
Nadat hy die geld in opdrag van Rudland en Baker na die buiteland gestuur het, het hy alle spore van die transaksies op die Sasfin-stelsel uitgevee. Kollegas het gehelp om die BoPCUS-verslae van buitelandse geldbewegings ook aan die Reserwebank te verwyder. Op daardie stadium was dit ‘n nuwe stap wat ondersoekers in die Tesourie-kluster stomgeslaan het en Sasfin se uitvoerende hoof, Michael Sassoon, heeltemal uitoorlê het.
Sassoon het in 2022 streng ontken dat sy werknemers R3 miljard landuit kon sluip sonder dat Sasfin geweet het. Twee jaar later, nadat die SAID ’n hoogs betwiste saak begin het vir byna drie keer meer as daardie bedrag wat ongemerk deur die bank gespoel het, is Sasfin se direksie en bestuur “diep spyt dat hierdie bedrieglike aktiwiteit in ons organisasie plaasgevind het” in sy laat finansiële jaarstate.
Terug na die polo-liefhebber Baker. Dit het geblyk sy Dubai-maatskappy, Aulion, het op sy beurt die grootste deel van sy kontant in ‘n sirkelbeweging teruggestuur na die Suid-Afrika-gebaseerde Gold Kid, oënskynlik as betaling vir die uitvoer van verfynde goud. Dit is hierdie laaste been, beweer die SAID, wat een van die beweerde BTW-swendelary behels.
Waar is die Valke en NVG?
Hierdie artikel is ‘n hoëvlakoorsig van ses hofsake vervat in ongeveer 8 000 bladsye dokumente sowel as ‘n gedeelte van die Zondo State Capture-verslae. Een hiervan is ‘n grondwetlike uitdaging wat Greyvensteyn van stapel gestuur het om te verduidelik dat die SAID ‘n nare gewoonte ontwikkel het om sy regte te skend. Uitspraak in hierdie en ander sake is nog uitstaande.
As die SAID, die Reserwebank, die FIC, Sasfin en die Zondo-kommissie slegs die helfte van hul eise in hierdie sake kan steun, is dit duidelik dat die owerhede ‘n ernstige bedreiging vir Suid-Afrika se finansiële stelsel ontbloot het.
Die rolspelers is talle en betrokke in alle sfere van die samelewing.
Dit laat die publiek met ’n ongemaklike vraag: Waarom dra die Valke en NVG oogklappe? DM
