Die Openbare Beskermer het André de Ruyter, voormalige uitvoerende hoof van Eskom, van enige oortreding vrygespreek ná bewerings van nepotisme en administratiewe ongerymdhede teen hom.
Dit was nadat De Ruyter glo die Eskom-kontrakteur Werner Mouton aangestel het om brandstofolie-boddokumente te ontleed sonder om ‘n behoorlike proses te volg.
Mouton is op 20 Januarie 2020 aangestel.
Die Kantoor van die Openbare Beskermer is deur Solly Tshitangano, voormalige Eskom-verkrygingshoof, genader, wat beweer het dat De Ruyter sy magte misbruik het en die reëls met betrekking tot die nutsdiens se werwing oortree het.
Tshitangano, wat in Januarie 2021 ‘n klag ingedien het, het beweer dat De Ruyter ‘n opdrag aan hom uitgereik het om alle interne prosesse te ignoreer en uitvoering te gee aan opdragte wat van die regspan ontvang is om benadeling van Eskom te vermy.
Tshitangano het gesê die aanstelling van Mouton was onreëlmatig en het bygevoeg dat die proses ‘n kultuur bevorder waar korrupsie, nepotisme en patronaatskap geduld word.
Hy het gesê Mouton is as hoofbestuurder vir brandstofverkryging aangestel ná afsprake tussen hom as die destydse hoofverkrygingsbeampte (CPO) en De Ruyter, waartydens hy onvoldoende tegniese kapasiteit in sy afdeling aangedui het.
Hy het verklaar dat Mouton aangestel is en ‘n maandelikse salaris van R200 000 gegee is “asof hy die enigste deskundige” in hierdie land is.
Die Openbare Beskermer het egter gesê die bewerings dat die amptenare van Eskom Mouton onreëlmatig in stryd met die Eskom se werwings- en aanstellingswetlike voorskrifte aangestel het, is nie gestaaf nie.
Die ondersoek het aan die lig gebring dat die funksionarisse by die aanstelling van Mouton aan klousule 3.2.3.2 van die Talent-ontdekkingsprosedure voldoen het deur die verkryging van sy CV en deur die betrokke rekwisisievorm te voltooi en ‘n motiveringsbrief in te dien.
Beide dokumente is deur die klaer en Menslik Hulpbronne onderteken.
Op versoek aan Tshitangano om kommentaar op die bevindinge te lewer, het hy ‘n verklaring voorgelê waarin hy die Openbare Beskermer van vooroordeel en versuim om openbare vertroue te wek, beskuldig. Dit was nadat die kantoor De Ruyter vrygespreek het in die verslae wat in Januarie en Augustus 2024 vrygestel is.
Hy het gesê dit wys dat die ondersoek onregverdig deur die ondersoekspan uitgevoer is en dat die waarheid wat ontdek is, geïgnoreer is. Hy het ook die klagte aan president Cyril Ramaphosa en die ontslape minister van openbare ondernemings, Pravin Gordhan, gestuur.
Tshitangano het gesê hy het ook die kantoor versoek om bewerings van vooroordeel teen die ondersoekspan te ondersoek.
Hy het gesê De Ruyter het beweer dat hy ‘n onderhoud met Mouton gevoer het, maar daar was geen bewyse wat daarop dui dat die onderhoud deur Menslike Hulpbronne gefasiliteer is en of so ‘n onderhoud ooit plaasgevind het nie. Hy het gesê dit ondermyn die eise van gelyke behandeling en deursigtigheid.
Tshitangano het beweer Mouton is nie net onreëlmatig aangestel nie, maar hy het ook ’n bevooroordeelde verslag ingedien en baie min begrip getoon vir Eskom se prosesse en die werk waarvoor hy aangestel is.
Volgens Tshitangano is Mouton as ‘n deskundige aangestel om ‘n onafhanklike ontleding van die brandstofoliebod te doen en ‘n verslag op te stel wat die bestuur sal inlig oor hoe om die proses vorentoe te neem.
Hy het egter ’n bevooroordeelde ontledingsverslag opgestel wat die kansellasie van die bod aanbeveel het, en dat die ontleding nie die implikasies van Klousule 13(3) van die Voorkeurverkrygingsregulasies 2017 in ag geneem het nie.
Hy het gesê De Ruyter het die klaer ingelig dat die uitvoerende komitee (Exco) die kansellasie van die brandstofoliebod op 10 Februarie 2020 aanbeveel het, maar sleutelinligting wat aan Exco-lede beskikbaar gestel moes gewees het, is weerhou.
Hy het beweer dat De Ruyter en Mouton ‘n hegte verhouding gehad het, en dit self het sankies teen Mouton verhoed om hom verantwoordelik te hou word vir swak prestasie.
Tshitangano het De Ruyter voorheen van rassisme beskuldig en gesê hy het swart verskaffers mishandel en geteister. Dit was nadat Eskom sy verskaffingsooreenkoms met Econ Oil, wat vir 10 jaar as verskaffer opgetree het, opgeskort en dit deregistreer het, ná bewerings van onbehoorlike en onetiese sakepraktyke, insluitend ’n beweerde korrupte verhouding tussen Econ Oil se bestuur en ’n afgetrede Eskom-werknemer.
De Ruyter het egter in sy beëdigde verklaring aan die Parlement se komitee vir openbare rekeninge op Maart 2021 gesê Tshitangano, wat geskors en daarna afgedank is, is aangekla vir die versuim om beweerde oorheffing en korrupte praktyke deur Econ Oil te ondersoek.
Hy het gesê Tshitangano het die transaksies toegelaat om voort te gaan “ondanks die ontvangs van regsadvies dat sulke kontrakte nie gesluit moet word nie, en ‘n versoek van my om gehoor te gee aan sulke advies”.
Hy het bygevoeg dat daar misbruik van enkelbronverkrygings by Eskom was, en bygevoeg dat Eskom se bedryfshoof, Jan Oberholzer, dit ondersteun het dat ‘n R40 miljoen-kontrak in Mei 2019 met R49 miljoen gewysig word, maar die klaer het die wysiging verwerp en verklaar dat die indiening van ‘n wysiging van R49 miljoen aan die bestuur van Nasionale Tesourie die integriteit van die bestuur in gedrang sal bring tydens ‘n voorlegging voor die bestuur van Openbare Rekeninge (Scopa).
Hy het gesê dit was omdat sommige amptenare wou hê dat hy die aanstelling van Bowman’s Attorneys of Ryno Pepler met behulp van enkelbronverkryging in November 2019 moet ondersteun.
Tshitangano het gesê die klaer het wel die enkelbronverkryging ondersteun en gesê dat Ryno Pepler of Pepler Forensic Services nie as ‘n verskaffer in die Sentrale Verskafferdatabasis (CSD) geregistreer is nie.
Hy het gesê dat Bowman se Prokureurs nie aan Eskom bekend gemaak het dat hy Ryno Pepler as ‘n subkontrakteur aangestel het nie, en bygevoeg dat Eskom nie geldige gronde het om Ryno Pepler of Pepler Forensiese Dienste deur ‘n enkele bron aan te stel nie.
“Die historiese wysiging van PB Africa (Parsons Brinckerhoff) en Black and Veatch-kontrakte het veel te wense gelaat. Hierdie kontrakte is in 2005/2006 teen R100 miljoen elk aangegaan.
“Hul waardes het tot ongeveer R20 miljard gestyg. Die beoordeling van hierdie wysigings het manipulasie van die interne proses aan die lig gebring. Die klaer, as die CPO, het aanbeveel dat hierdie wysigings en ander aan forensiese ondersoeke onderwerp word,” het hy gesê.
Eskom het in sy geïntegreerde verslag vir die jaar geëindig 31 Maart 2024 onthul dat hy ‘n onafhanklike regsfirma aangestel het om bewerings van korrupsie en ander kriminele aktiwiteite by die kragvoorsiener deur De Ruyter te ondersoek.
Die bewerings het gevolg op plofbare bewerings van De Ruyter in verskeie onderhoude en in sy boek Truth to Power: My Three Years Inside Eskom.
In die boek vertel De Ruyter die storie agter die skerms van die begin van ‘n private ondersoek wat kriminele kartelle blootgelê het wat van Eskom vreet.
Eskom was ten tyde van publikasie nie beskikbaar om kommentaar te lewer nie.
Intussen het die burgerregte-organisasie AfriForum gesê enige daad van die Openbare Beskermer of enige ander instelling wat aanspreeklikheid en deursigtigheid van die staatsorganisasies kan verhoog, is goed en moet verwelkom word.
