Die Spesiale Ondersoekeenheid (SOE) het Woensdag gesê het ‘n robuuste ondersoek is na korrupsie by Eskom van stapel gestuur en onthul kommerwekkende skemas waarby werknemers betrokke is wat verkrygingsprosesse manipuleer om meer as R1 miljard vir eie gewin te verkry.
Hierdie ondersoekpoging, wyd in omvang en ingewikkeld in detail, is ‘n beduidende stap in die rigting van die aanspreek van die ongebreidelde korrupsie wat Suid-Afrika se kragvoorsiener teister – iets wat André de Ruyter gerapporteer en oor gewaarsku het sonder dat enige enige een ag daarop geslaan het.
Advokaat Andy Mothibi, hoof van die SIU, het die Staande Komitee oor Openbare Rekeninge (Scopa) toegespreek en die behoefte aan groter ondersoek en deursigtigheid in Eskom se bedrywighede beklemtoon.
Mothibi het dringende strategieë uiteengesit wat die SOE gebruik, insluitend die beslaglegging van meer as 500 skootrekenaars van geïdentifiseerde werknemers as deel van ‘n omvattende poging om aanspreeklikheid te verseker. Hy het opgemerk dat hoewel deeglike keuring van amptenare by Eskom by aanstelling van kardinale belang is, dit nie voldoende was nie.
“Die SAID is reeds baie gevorderd met die ondersoek na die belastingsake van die betrokke verkopers, ander entiteite en Eskom-werknemers terwyl die SOE reeds met Eskom geskakel het om die skootrekenaars van alle geïdentifiseerde individue te konfiskeer. Tot op datum is meer as 530 skootrekenaars gekonfiskeer,” het Mothibi gesê.
Die ondersoeke strek oor byna twee dekades vir die tydperk tussen 1 Januarie 2003 en 2 Desember 2022, en fokus op wanbestuurde projekte, insluitend die Medupi-, Kusile- en Ingula-bouprojekte, met geraamde verliese wat ‘n verbysterende R200 miljard beloop – presies wat André de Ruyter sedert sy aanstelling destyds gerapporteer het.
Volgens die SIU word belastingaangeleenthede reeds onder die loep geneem deur die Suid-Afrikaanse Inkomstediens (SAID), wat goed geposisioneer is om die belastingsake van verkopers en Eskom-werknemers wat by hierdie twyfelagtige aktiwiteite betrokke is, aan te spreek.
Mothibi het in sy toespraak gesê dat die ondersoek ‘n skema aan die lig gebring het wat fondse in kleiner kontrakkategorieë verberg is om streng toesig te ontduik, met transaksies wat na bewering na-ure verwerk is, wat verder die opsetlike aard van die wanbesteding aandui.
Onrusbarend genoeg is 334 Eskom-werknemers gevind met finansiële bande met verkopers, en ‘n verbysterende 5 464 individue het versuim om enige botsing van belange te verklaar.
“Sommige van hulle is na-ure gedoen – nie omdat hulle daartoe verbind was om te verseker dat die werk gedoen word nie, maar as deel van die modus operandi,” het Mothibi gesê.
Die SOE se bevindinge het drie afsonderlike groepe maatskappye geïdentifiseer wat betrokke is by twyfelagtige praktyke wat die Versoek vir Kwotasie-proses (RFQ) gebruik om Eskom te bedrieg. Hierdie groepe bestaan uit 23 verkopers ter waarde van R1,8 miljard, 31 verkopers ter waarde van R1,7 miljard, en 12 verkopers wie se aankoopbestellings na raming R700 miljoen is, almal oor 15 kragstasies.
Dit is opmerklik dat die ondersoek senior Eskom-werknemers aan staatskapingsoperasies verbind het en ‘n omstrede verkoopooreenkoms met Tegeta gesluit het oor steenkoolvoorsiening aan die Majuba-kragstasie ter waarde van R3,7 miljard.
Die SOE se bevoegdheid strek verder as verkrygingswanpraktyke om wanbestuurde wolkrekenaar- en sagtewarelisensiëringskontrakte vir R1,2 miljard met SAP te dek, wat die Spesiale Tribunaal van die hand gewys het.
Nog ‘n bekommernis wat geopper is, sluit in oortredings in noodsekuriteitskontrakte, waar protokolle nie voldoende gevolg is nie, wat dit moontlik maak om kontrakte sonder behoorlike keuring toegeken te word, en waar dienste gesubkontrakteer is met minimale vermoë om te lewer.
“Die SOE het sekuriteitskontrakte geïdentifiseer wat in ’n noodgeval toegeken is waar Eskom-werknemers beplan was om ’n noodgeval sewe dae vooruit te verklaar aan maatskappye wat aangestel is, maar nie die kapasiteit gehad het om die werk te onderneem en die diens te lewer nie en het 90% van die werk aan derde partye gesubkontrakteer,” het Mothibi.
Dit is skokkend dat elke saak waarby bedrog betrokke is, met verbasing en skok verklaar word, terwyl die belastingbetalers, eerlike kontrakteurs sowel as mense soos André de Ruyter reeds jare lank die misdrywer rapporteer.
Die stadige modus operandi van die SOE en SARS is kommerwekkend aangesien dit die land miljarde kos.
Die groot kommer is – wanneer word hierdie mense tot verantwoording geroep en hoekom sien die leser nooit die positiewe uitslag dat geld teruggekry is nie?
Is hierdie maar net nog ‘n saak van alle erns wat ‘n stadige dood gaan sterf omdat Jan-publiek nie daarop hamer nie?
