Die syfer het Donderdag 100 oortref nadat ‘n groep tieners weer uit ‘n verlate goudmyn tevoorskyn gekom het.
Die aantal ongedokumenteerde kinders wat vir onwettige mynbou in Stilfontein in hegtenis geneem is, het toegeneem, wat kommer oor mensehandel en kinderarbeid laat ontstaan.
Die syfer het Donderdag 100 oortref nadat ‘n groep tieners weer uit ‘n verlate goudmyn tevoorskyn gekom het. ‘n 19-jarige en twee 16-jarige seuns was onder 17 zama zamas wat by verskillende skagte in die gebied in hegtenis geneem is, as deel van die polisie se bekamping teen onwettige mynbou.
Die seuns, van Zimbabwe en Mosambiek, is gearresteer en van betreding en die oortreding van die Immigrasiewet aangekla.
Die trio het ook bewerings dat hulle kos en water ontneem is deur swaar gewapende wagte, wat die sweep ondergronds gekraak het, is bevestiging van vroeëre berigte nadat ander onwettige myners na die oppervlak gekom het.
’n Mosambiekse tiener het gesê hy voel mislei deur sy oom, wat volgens hom hom na ’n lewe van lyding gelei het.
“My oom het vir my gesê ons gaan werk soek, maar toe ons in Suid-Afrika kom, het hy vir my gesê ons gaan by die myne werk. Ek het vir hom gesê ek wil nie ondergronds gaan nie, ek het vir hom gesê my ma sal dit nie goedkeur nie, maar hy het vir my gesê dit is te laat, daar is geen omdraaikans nie. Die Basotho-base het gewere gehad en het ook vir my gesê ek moet werk.
Die departement van maatskaplike ontwikkeling het ingespring om van die kinders in ‘n plek van veiligheid te probeer plaas terwyl hulle deur die polisie verwerk word.
Die departement se woordvoerder, Bathembu Futshane, het gesê om akkommodasie vir hulle te vind sal nie met regsprosesse inmeng nie.
“Die hof sal, ingevolge die bepalings van die Wet op Kindergeregtigheid, die kinders formeel aankla terwyl hulle in die veiligheid van die fasiliteite van die departement geplaas word.”
Van die tieners wat Donderdag van ’n verlate goudmyn in Stilfontein opgekom het, sê hulle is onder valse voorwendsels onder die grond gelok.
Futshane het gesê die Suid-Afrikaanse regering is ook in gesprek met lidlande van die Suider-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenskap (SAOG).
“Die departement het die Zimbabwiese en Mosambiekse ambassades betrek vir die uitreiking van repatriasie-sertifikate en reisdokumente. Gesondheidsdienste is aan die kinders verskaf om te verseker dat hulle gesond is en nie geskend is nie.”
**************************************************************************************************************
Saam met sowat 600 ander mans woon en werk Ndumiso in ‘n klein bendebeheerde “dorpie” – kompleet met markte en ‘n rooiligdistrik – wat diep ondergronds by ‘n ongebruikte goudmyn in Suid-Afrika opgeskiet het.
Ndumiso het aan die BBC gesê dat hy, nadat hy deur ‘n groot mynfirma afgelê is, besluit het om by die bende in sy ondergrondse wêreld aan te sluit om wat as ‘n “zama zama” bekend staan, ‘n onwettige mynwerker te word.
Hy grawe na die edelmetaal en kom elke drie maande of wat na die oppervlak om dit op die swart mark te verkoop vir ‘n groot wins, en verdien meer as wat hy ooit tevore gedoen het – al is die risiko’s nou baie hoër.
“Die ondergrondse lewe is meedoënloos. Baie kom nie lewendig uit nie,” sê die 52-jarige, wat met die BBC gepraat het op voorwaarde dat sy regte naam nie gebruik word nie, aangesien hy weerwraak vrees.
“In een vlak van die skag is daar liggame en geraamtes. Ons noem dit die zama-zama-begraafplaas,” het hy gesê.
Terwyl hy onder die grond op sandsakke slaap, woon sy gesin in ‘n huis wat hy in ‘n township van die hoofstad, Johannesburg, gekoop het.
Hy het kontantbetalings van R130 000 (sowat $7 000; £5 600) gemaak vir die eenslaapkamerhuis, wat hy nou uitgebrei het om nog drie slaapkamers in te sluit, het hy gesê.
Ndumiso, ‘n onwettige mynwerker vir sowat agt jaar, het daarin geslaag om sy drie kinders na skole te stuur wat betaalbaar is. Een van sy kinders is nou op universiteit.
“Ek moet vir my vrou en kinders voorsien en dit is die enigste manier waarvan ek weet,” het hy gesê en bygevoeg dat hy verkies om ondergronds te swoeg eerder as om by te dra tot die hoë misdaadsyfer deur ‘n motorkaper of rower te word, nadat hy baie jare probeer het om wettige werk te kry.
Sy huidige werk is by ‘n myn in die klein dorpie Stilfontein, sowat 90 myl (145 km) suidwes van Johannesburg, wat die middelpunt van wêreldwye aandag is nadat ‘n regeringsminister, Khumbudzo Ntshavheni, belowe het om die honderde mynwerkers wat daar ondergronds is “uit te rook” met die veiligheidsmagte wat verhoed het dat kos en water afgestuur word.
“Misdadigers moet nie gehelp word nie. Misdadigers moet vervolg word,” het Ntshavheni gesê.
’n Veldtoggroep, The Society for the Protection of Our Constitution, het ’n hofsaak geloods om toegang tot die mynskag te eis, wat volgens die polisie sowat 2 km (1,2 myl) diep is.
Die hof het ‘n tussentydse uitspraak gegee wat bepaal dat kos en ander noodsaaklikhede by die mynwerkers afgelewer kan word.
