Lesotho Hooglandtonnel sluit vanaf 1 Oktober 2024 tot 31 Maart 2025 vir geskeduleerde instandhouding
Die Departement van Water en Sanitasie wil graag die watergebruikers van die Geïntegreerde Vaalrivierstelsel (IVRS) op hoogte hou van die beplande instandhoudingswerk aan die oordrag- en afleweringstonnels van die Lesotho Hoogland Waterprojek (LHWP) oor die tydperk van ses maande, vanaf 1 Oktober 2024 tot 31 Maart 2025.
Die Lesotho Hoogland Waterprojek
Die LHWP is ‘n watervoorsieningsprojek met ‘n hidrokragkomponent (dit verskaf hidrokrag aan Lesotho). Dit is ontwikkel as ‘n vennootskap tussen Lesotho en Suid-Afrika. Dit bestaan uit verskeie groot damme en tonnels regdeur Lesotho. Lesotho word deur Suid-Afrika vir die water betaal. ‘n Verdrag is in 1986 deur die twee regerings onderteken wat aandui dat die projek in fases geïmplementeer sou word. Fase 1, bestaande uit die Katsedam, Muela-kragstasie, Mohaledam, en 82 km tonnels is in 2003 voltooi. Fase 1 dra 780 miljoen kubieke meter water per jaar oor na die IVRS.
Fase 2 van die projek, wat tans in aanbou is, sluit ‘n 165m hoë Betongesig-rotsvuldam by Polihali en ‘n 38 km lange beton-gevoerde swaartekragtonnel in wat die Polihalidam-reservoir met die Katsedam verbind. Sodra dit voltooi is, sal LHWP 2 ‘n bykomende 490 miljoen kubieke meter water per jaar vanaf die Oranje- (Sengu)-rivier in Lesotho na die IVRS in Suid-Afrika oordra.
Die instandhoudingswerk wat uitgevoer moet word
Die tonnelstelsel bestaan uit ‘n Oordragtonnel wat Katsedam met Muela-kragstasie en Mueladam verbind, en ‘n Afleweringstonnel wat Mueladam met die Asrivier-uitloopwerke tussen Clarens en Bethlehem verbind.
Inspeksies en instandhouding van die tonnels moet met tussenposes tussen vyf en tien jaar uitgevoer word. Die laaste instandhouding is in 2019 gedoen.
Tydens die stilstand van 2019 is gevind dat die staalvoerings in die tonnel dringend uitgebreide instandhouding aan beide die RSA- en Lesotho-kant benodig. Hierdie proses sal ses maande neem om te voltooi.
Die beplande instandhoudingswerk word onder toesig van die Lesotho Hoogland Waterkommissie (‘n gesamentlike beheerliggaam tussen die Republiek van Suid-Afrika en die regering van Lesotho) gedoen en sal gesamentlik deur die Lesotho Hoogland Ontwikkelingsagentskap (LHDA) en die Trans Caledon Tonnel Owerheid onderneem word. (TCTA) (‘n entiteit onder die Minister van Water en Sanitasie).
Die werk wat tydens die stilstandtydperk onderneem moet word, sluit in die straal van die staal-gevoerde gedeelte rondom die hele omtrek en die heraanbring van korrosiebeskerming op die tonnelvoering, asook ander instandhoudings- en herstelwerk wat tydens die 2019-onderhoudstilstand geïdentifiseer is. Hierdie werk sal na verwagting die infrastruktuur vir nog 20-30 jaar beskerm.
Hierdie broodnodige instandhouding is van kritieke belang om die integriteit van die afleweringstonnels te handhaaf, aangesien ‘n tonnelmislukking die oordrag van die 780 miljoen m3/jaar water na die Geïntegreerde Vaalrivierstelsel (IVRS) sal waag waaruit Rand Water water onttrek om sy kliënte te voorsien. Die tydperk van ses maande wat nodig is om instandhouding uit te voer, is dus van kardinale belang om enige katastrofiese gebeurtenis wat uit ‘n gebrek aan instandhouding mag voortspruit, te vermy.
Impak van die instandhoudingswerk op die Geïntegreerde Vaalrivierstelsel en Randwater
As gevolg van die tonnelsluiting, sal 700 miljoen m3 per jaar in 2024 oorgedra word, ‘n tekort van 80 miljoen m3 vanaf die normale jaarlikse oordragvolume. Na die afsluitingsperiode sal die wateroordragte verhoog word om die tekort aan oordragte te verhaal.
’n Ontleding is in Mei 2023 onderneem om die risiko vir die IVRS se prestasie as gevolg van die onderbreking te bepaal, en om die impak van die stilstand op waterbeskikbaarheid vir gebruikers in Suid-Afrika te bepaal. Die ontleding het aangedui dat die impak van die onderbreking op die algehele IVRS onbeduidend sal wees, aangesien damme in die IVRS soos die Sterkfonteindam en ander relatief vol is. Dit beteken dat die sluiting van die tonnel vir instandhouding nie enige ontwrigting van watertoevoer na Rand Water, en aan die munisipaliteite in Gauteng en ander provinsies wat kliënte van Rand Water is, tot gevolg sal hê nie.
Die standaard bedryfsreël is dat Sterkfonteindam water na die Vaaldam vrystel wanneer die Vaaldam ‘n minimum bedryfsvlak van 18% bereik. Die Departement se ontleding dui daarop dat dit onwaarskynlik is dat dit op enige waarskynlikheidsvlak in die 2023-2024-bedryfsjaar (1 Mei – 31 April) sal plaasvind. Gevolglik word vrystellings vanaf Sterkfonteindam om die Vaaldam te ondersteun nie vir die huidige 2023-2024 bedryfsjaar in die vooruitsig gestel nie en Sterkfonteindam bly tot op datum vol. Verdere ontleding sal in Mei 2024 onderneem word om te verseker dat daar ook geen waarskynlike risiko’s vir watervoorsiening vanaf die IVRS in die 2024-2025-bedryfsjaar is nie. Die feit dat die Sterkfonteindam vol is, beteken dat dit ‘n reserwetoevoer van water kan verskaf om die Vaaldam aan te vul soos nodig.
Impak van die instandhoudingswerk op dorpe en besproeiers in die Vrystaat
Die stilstand sal ook gedurende daardie tydperk geen noemenswaardige watervoorsieningsimplikasies vir huishoudelike gebruikers langs die Liebenbergsvleirivier en sy sytakke in die Vrystaat inhou nie. Die Liebenbergsvleirivier ontvang gewoonlik uitvloei uit die tonnel. Terwyl die tonnel egter gesluit is, sal bykomende water vanaf die Saulspoortdam voorsien word (wat met water gevul sal word voor die aanvang van die afsluitingsperiode), en dit sal verseker dat die waterbehoeftes van dorpe langs die rivier, insluitend Bethlehem , Reitz en Tweeling sal genoeg water hê vir die duur van die tonnelafsluiting.
Gelisensieerde besproeiers langs die Liebenbergsvleirivier en sy sytakke sal van kennisgewings voorsien word om hul onttrekking gedurende die stilstandtydperk tot sekere dae van die week te beperk, sodat hulle water onttrek uit riviere wat deur die Saulspoortdam gevoer word op ‘n volhoubare wyse tydens die tonnelsluiting. Onttrekking van water uit die rivier sal noukeurig deur die departement gemonitor word tydens die sluiting om te verseker dat daar geen onwettige onttrekking is wat die vermoë van gelisensieerde besproeiers kan beïnvloed om die water te onttrek wat hulle benodig nie.
Konsultasie met belanghebbendes
Die departement het in 2021 met al die geaffekteerde munisipaliteite, sowel as ander belanghebbende en geaffekteerde belanghebbendes en staatsdepartemente, begin om hulle in te lig oor die beplande tonnelsluiting. Vervolgens het die Departement voortdurend vergaderings met hierdie belanghebbendes gehou om aksieplanne wat deur die munisipaliteite en die belanghebbendes saamgestel is, te bespreek om enige uitdagings en knelpunte te versag soos die beplande instandhoudingsprogram geïmplementeer word.
Die Departement het ook kommunikasie- en belanghebbendebetrokkenheidsplanne ontwikkel wat aansluit by die belanghebbendebetrokkenheidsplanne wat elk van die drie geaffekteerde munisipaliteite in die Vrystaat ook in plek moet hê en dit word tans uitgerol om te verseker dat alle watergebruikers insluitend lede van die gemeenskappe wat geraak sal word, word ingelig en neem deel aan relevante aktiwiteite wat sal verseker dat die program suksesvol geïmplementeer word met minimale ontwrigting van lewensbestaan.
Die Departement wil alle watergebruikers wat deur die beplande tonnelinstandhouding geraak sal word, versoek om water spaarsamig te gebruik gedurende hierdie tydperk, as ‘n manier om enige onvoorsiene risiko’s te bestuur. ‘n Waterbeperkingskennisgewing word in hierdie verband opgestel.
Voortsetting van Fase II van die Lesotho Hooglandprojek
Die beplande sluiting van die tonnel vir instandhouding sal geen effek hê op die voortgesette konstruksie van Fase II van die Lesotho Hooglandprojek nie. Die hoofkontrakte vir die nuwe dam en die tonnel is in Oktober 2022 toegeken, die kontrakteurs is op die terrein, en die projek is op koers om in 2028 bykomende water in die IVRS te begin lewer.
Vir meer inligting, kontak:
Wisane Mavasa
Woordvoerder van die departement van water en sanitasie
Sel: 060 561 8935
E-pos: mavasaw@dws.gov.za
Artikel geplaas April 2024
