Voormalige president Jacob Zuma keer Donderdag terug na die hof en sy regspan beoog om ‘n aansoek om aanklaer Billy Downer uit sy Wapentransaksie-korrupsiesaak te verwyder, te laat herleef. Regter Nkosinathi Chili het voorheen die aansoek geweier, maar Zuma wil toestemming hê om te appelleer, ‘n proses wat waarskynlik weer die saak sal vertraag.
As jy nie die eerste keer slaag nie, probeer, probeer en probeer weer. Dit blyk die benadering te wees wat oudpresident Jacob Zuma gevolg het terwyl hy nog ‘n poging aanwend om die aanklaer, advokaat Billy Downer, uit sy strafregtelike verhoor te verwyder.
Zuma moet Donderdag, 29 Augustus weer in die hooggeregshof in Pietermaritzburg verskyn vir wat bedoel is om ‘n voorverhoor in die dekade lange Wapentransaksie-saak te wees. Hy word, saam met die wapenvervaardiger Thales, van korrupsie beskuldig omdat hy na bewering ‘n R500 000 omkoopgeld aanvaar het wat verband hou met ‘n wapenaankoop in 1999 deur die regering.
Dit is een van twee voortslepende sake waarin Zuma Downer die stryd aansê. Die tweede is ‘n konstitusionele hofaansoek om Downer te laat vervolg omdat hy na bewering Zuma se mediese rekords uitgelek het.
Zuma het op verskeie maniere probeer om Downer te laat verwyder. Eerstens het hy sy titel uitgedaag om te vervolg, met behulp van artikel 106 van die Strafproseswet.
Toe het hy vir ‘n meer persoonlike aanval gegaan en gekies om Downer en News24-joernalis Karyn Maughan privaat te vervolg, met die bewering dat Downer mediese rekords aan Maughan uitgelek het. Mees onlangs het hy Downer se onpartydigheid uitgedaag en gesê die voortdurende litigasie wat hy (Zuma) begin het, het vooroordeel geskep.
In die saak voor die konstitusionele hof wil Zuma appélleer teen die interdik teen sy private vervolging van Downer en Maughan. In sy aansoek voor die hof Donderdag teiken hy net Downer.
Voorverhoorverhore word gewoonlik gebruik om die gereedheid van alle partye te bevestig voor die verhoor, wat in hierdie geval na verwagting in April 2025 sal begin. Daardie verhoor sal egter waarskynlik vertraag word aangesien Zuma se regspan sy bod vir Downer se uitsetting laat herleef.
Die saak duur voort terwyl Zuma se politieke ster aanhou styg as die leier van die uMkhonto Wesizwe (MK)-party. Die party is laat verlede jaar gestig en het ná ses maande byna 15% van die nasionale stemme in die algemene verkiesing van 29 Mei gekry.
Zuma se prokureurs het in Maart 2024 aansoek gedoen om Downer op grondwetlike gronde te laat verwyder. Dié aansoek is deur hooggeregshofregter Nkosinathi Chili van die hand gewys.
Chili het destyds gesê hy is “nie oortuig dat mnr Zuma daarin geslaag het om te bewys dat die behoud van mnr Downer as die aanklaer in hierdie aangeleentheid sy reg op ‘n regverdige verhoor soos verskans in artikel 35, (3) van die Grondwet kan benadeel nie.”
Chili het nie redes vir sy besluit verskaf nie en het destyds gesê hy sal redes gee aan die einde van die verhoor.
Zuma se regspan het nou ‘n kennisgewing van aansoek om verlof tot appèl ingedien en gesê hy wil appelleer na die Hoogste Hof van Appèl (SCA) of ‘n Volbank van drie hooggeregshofregters. Hierdie aansoek sal beslis moet word voordat die hof met die verhoor voortgaan, wat nog ‘n onvermydelike vertraging in die begin en afhandeling van die saak beteken.
In die aansoekdokument voer Zuma se span aan dat Chili ‘n fout gemaak het toe hy versuim het om “bewyse te oorweeg dat mnr. Downer nie meer ‘persoonlik afsydig’ en passievol oor die verhoor self is nie”.
Zuma voer aan dat Downer se optrede tekort geskiet het aan die verwagte standaarde van regverdige vervolging. Interessant genoeg voeg Zuma by dat Downer in konflik is omdat Zuma self gekies het om hom privaat te vervolg omdat hy na bewering Zuma se mediese rekords aan Maughan uitgelek het.
“Die geleerde regter het fouteer deur te versuim om te oorweeg hoe die bestaan van die private vervolging (en die streng vonnis daaraan verbonde) teen mnr Downer in sy persoonlike hoedanigheid mnr Downer in konflik as aanklaer maak, welke konflik nie in staat is om opgelos te word nie.”
Zuma sê Downer is “nie in staat om as neutraal beskou te word in sy houding teenoor die beskuldigde nie”.
Zuma beweer sy reg op ’n regverdige verhoor, vervat in artikel 35 van die Grondwet, sal geskend word as Downer as hoofaanklaer in die saak aanbly.
NVG-teenstand
Die Nasionale Vervolgingsgesag (NVG) het ‘n kennisgewing ingedien van voorneme om hierdie jongste aansoek te opponeer, met die argument dat dit geen redelike vooruitsigte op sukses het nie. In hofstukke wys die NVG daarop dat Zuma se appèl nie betyds is nie.
“Ingevolge artikel 316 (1) a van die CPA [Strafproseswet] mag ‘n beskuldigde nie teen die afwysing van ‘n tussentydse aansoek voor skuldigbevinding appelleer nie. Mnr Zuma se aansoeke om verlof tot appèl is dus nie bevoeg nie,” sê die NVG.
Die aanklaer het ook Zuma se motiewe vir die indiening van die aansoek bevraagteken.
“Die appèl wat mnr. Zuma aangevra het, sal nie lei tot ‘n regverdige en vinnige oplossing van werklike kwessies tussen die staat en mnr. Zuma nie. Hierdie hof en die SCA het reeds die kwessies wat mnr. Zuma geopper het oor mnr Downer se onafhanklikheid en onpartydigheid om hierdie vervolging uit te voer ingevolge die voorskrifte van die Grondwet en die Nasionale Vervolgingsgesag se vervolgingsbeleid deurkruis en bepaal.”
Die NVG voer aan dat die verhoor toegelaat moet word om voort te gaan sodat Zuma se bewerings van vooroordeel in dié forum voor die hof geplaas kan word.
“Die belange van geregtigheid en die erns van die 18 aanklagte teen mnr Zuma vereis dat enige beweerde skending van mnr Zuma se regverdige verhoorregte bepaal word wanneer getuienis in die strafregtelike verhoor aangehoor is. Op daardie stadium sal die hof al die getuienis kan beoordeel, die vraag of daar enige onbillikheid in die verhoor was en indien wel, die wesenlikheid van sodanige onbillikheid,” voer die NVG aan.
‘Reglike semantiek’
Die regsontleder en prokureur Mpumelelo Zikalala stem saam met die NVG se perspektief en sê Zuma gebruik “wettige semantiek” om die begin van sy verhoor te vertraag.
“Wat mnr Zuma probeer doen, is om te sê: ‘Ek wil nie hê jy moet eers die deksel lig van wat binne-in hierdie boks is wat bewyse teen my het nie. Ek wil net hê jy moet kyk dat hy [Downer] ‘n persoon is wat die boks dra omdat sy hande vuil is.’ Dit is iets wat nie binne ons regstelsel kan gebeur nie,” het hy gesê.
Zikalala het verder verduidelik dat ‘n beskuldigde in kriminele sake kwessies kan opper oor die optrede van die vervolging of polisie en die hof sal moet besluit of die optrede ‘n “wesenlike impak” op die uitslag van die saak het.
Hierdie soort uitdagings word dikwels gesien wanneer beskuldigdes die toelating van getuienis wat onwettig of deur gedwonge bekentenisse verkry is, teenstaan.
“Dit mag wees dat Downer op ‘n onprofessionele wyse opgetree het, maar is dit genoeg om die saak nietig te maak? Die regter in hierdie saak beoordeel nie die optrede van Downer nie – die saak gaan oor mnr Zuma,” het Zikalala gesê.
Hofsaak
Zuma het die konstitusionele hof in April genader om sy private vervolgingsaak teen Downer en Maughan te laat herleef.
Hy het die saak in September 2022 van stapel gestuur en Downer daarvan beskuldig dat hy sy mediese rekords onwettig aan Maughan uitgelek het. Downer het ontken dat hy die dokumente uitgelek het en die private vervolging is verbied.
Die mediese inligting is vervat in ‘n brief van ‘n militêre dokter wat in Augustus 2021 by die hof ingedien is ter ondersteuning van ‘n aansoek om uitstel in Zuma se wapentransaksie-verhoor.
Zuma hoop die konstitusionele hof sal ‘n besluit van die SCA omkeer sodat die vervolging kan voortgaan. DM
