George Matjila, ANC-streeksekretaris, het na bewering Pretoria se hoof van finansies gewaarsku om ‘n verbeteringsplan vir afvalinsameling te kanselleer of ‘n mosie van wantroue in die gesig te staar om die burgemeester te verdryf.
Pretoria finance MMC Jacqui Uys. (Photo: Neil McCartney / The Citizen)
Die ANC se Pretoria-streeksekretaris, George Matjila, het na bewering Pretoria se finansiesbaas, Jacqui Uys, gewaarsku dat die party in ‘n mosie van wantroue sal beweeg om die raad in duie te laat stort as sy nie die stad plan vir verskerpte multimiljoenrand-kontrakte om afval in te vorder, hersien nie.
Pretoria is ‘n vuil stad — sy munisipale afvalbestuurskapasiteit is uitgewis oor jare se kaderontplooiing en wanbestuur. Afvalbestuur is uitgekontrakteer en is ‘n heuningkoek vir dikwels ANC-gekoppelde tenderpreneurs wat voordeel trek uit die begrote R700-miljoen jaarlikse kontrakte.
“Dit is openlike kennis dat mnr Matjila ‘n gevestigde belang in die voorafgaande Afvalbestuurstender gehad het,” sê Uys in ‘n beëdigde verklaring wat op 17 Julie by die Garsfontein-polisiestasie in Pretoria onderteken is.
“Dit word bevestig deur die feit dat mnr Matjila by verskeie geleenthede persoonlik geëis het dat uitstaande fakture onmiddellik deur die stad vereffen word sodat hy sy mense kan betaal.
“Dit blyk dat hierdie betrokkenheid voortgeduur het met die toekenning van die nuwe tender, behalwe vir die feit dat voorwaardes daaraan verbonde hom verhinder om voordeel te trek.”
Uys het gevra vir ‘n polisie-ondersoek na poging tot korrupsie ingevolge artikel 21 van die Wet op die Voorkoming en Bekamping van Korrupte Aktiwiteite.
“Ek het geen kontrak met die stad nie,” het Matjila gesê toe Daily Maverick gevra is.
Hy het bevestig dat hy Uys gebel het.
“Ek en Jacqui, die MMC, het ‘n goeie verhouding en ons praat van tyd tot tyd. Ek het wel vir Jacqui gebel en sy het nooit geantwoord nie. Ek het vir haar ‘n WhatsApp gestuur. Sy het teruggebel en ek het haar vertel van ‘n groep township-subkontrakteurs wat ons ANC-lekgotla bestorm het.
“Hulle wou die burgemeester sien. Sy het gesê sy sal dit reël en gesê ons kan die volgende dag omstreeks 15:00 ontmoet. Ek het gesê dis onmoontlik aangesien ons ons lekgotla bywoon. Dit is wat gebeur het,” het Matjila gesê.
Die vergadering is nooit gehou nie aangesien die ANC verlede week met ’n mosie van wantroue gedreig het. Terwyl Matjila sakebelange ontken, het Uys dit in die beëdigde verklaring bevestig.
Amptenare in die stad en van die ANC sê dit is openlike kennis dat Matjila subkontrakte met Pretoria het in watertenkwary (gefokus op Hammanskraal), afvalbestuur en sekuriteit.
Terwyl Matjila en Uys albei goeie verhoudings bevestig het, is dit onreëlmatig dat partybase politieke ampsdraers of personeel bel om hul eie of verwante sakebelange te bevorder.
Die Pretoriase raad word deur die DA gelei onder burgemeester Cilliers Brink. Die DA het 69 setels teenoor die ANC se 75, en die koalisie is broos en kan onder enige druk in duie stort.
Dienslewering in Pretoria, soos dié in Johannesburg, het dikwels byna ineengestort in chaotiese koalisies soos in 2021 toe geen partye regerende meerderhede in die plaaslike regeringsverkiesings gewen het nie.
Afvalbestuur is ‘n arena waar politieke stryd gewoonlik afspeel, soos ‘n skadelike staking in 2023. Stads-bestuurder Johann Mettler het hierdie maand ‘n nuwe afvalbestuurskontrak vir verskaffers bekendgestel. Dit het drie nuwe reëls ingesluit:
- geen vragmotor mag ouer as nege jaar oud wees nie
- almal moet ‘n geldige registrasielisensie hê (sowat 70% van vorige kontrakteurs kon nie een produseer nie)
- ‘n GPS moet in elke voertuig wees.
Dit het gelei tot die dreigement van ‘n mosie van wantroue omdat die meeste kontrakteurs nie die graad gehaal het nie. Die stad het ook subkontrakteursreëls verskerp, aangesien politieke belange versluier is wanneer voordelige eienaarskap onduidelik is.
“Op die eerste dag van ontplooiing is voertuie geïnspekteer en slegs dié wat kwalifiseer is toegelaat om te werk. Maar baie van die subkontrakteurs was nie bereid om by die subkontrakteursvoorwaardes te hou nie. Hulle het sommige stortingsterreine versper en intimidasie verhoog,” het die Stad Tshwane op 22 Julie gesê en bygevoeg dat ‘n kontrakteur se vragmotor in Mamelodi met klippe bestook is op pad na ‘n stortingsterrein.
“Ou vragmotors breek en ons ly gereeld hieronder,” het Selby Bokaba, woordvoerder van Pretoria, gesê.
Nasporing is noodsaaklik omdat ‘n siglyn noodsaaklik is vir uitgekontrakteerde dienste. Bokaba het gesê die 2023-staking het gewys dat afvalbestuurders aan gemeenskappe gesê het vullis is opgetel terwyl dit nie was nie. Die stad betaal volgens tonnemaat en vragte, en die opsporing sal beter ouditering moontlik maak.
“Daar is geen ruimte om te manipuleer of te kul nie,” het hy gesê.
Boonop, wanneer vragmotors skade aangerig het, moes die stad betaal, en beter beheer sou hierdie koste besnoei. Oos-Rand en Johannesburg sluit slegs kontraktrakte met eienaars van vullisvragmotors wat nie ouer as drie of vyf jaar is nie.
Pretoria se stadsraad het ’n begroting van R50,6 miljard en dit word uitgerek om gapings te vul, infrastruktuuronderbrekings te hanteer en ’n vinnig groeiende bevolking te akkommodeer.
Dit bestee R12 miljard per jaar aan personeel en nog R4 miljard aan gekontrakteerde dienste. Die stad is veronderstel om hierdie dienste te verskaf, maar weens sy vervalle administrasie het uitkontraktering die norm geword.
Oor dekades heen het ANC-gekoppelde tenderpreneurs in Johannesburg, Oos-Rand en Pretoria kontrakte vir afval, watertenkwary en sekuriteit in al drie stede gekry.
Dit, sê ingeligtes, verduidelik hoekom die GNU-magsdeling-konsep misluk het in Gauteng, waar premier Panyaza Lesufi geweier het om ‘n streeksooreenkoms aan te gaan om die nasionale plan te herhaal. Streeksekretarisse soos Matjila het die uiteindelike verwerping van ‘n provinsiale eenheidsregering bewerkstellig, sê hulle.
Kontraktering is groot geld, maar dit verklaar ook hoekom die stede almal onder finansiële druk sit en geadministreerde pryse toepas (soos elektrisiteitstariewe), wat hul burgers in ‘n lewenskostekrisis dompel.
Dit verklaar waarom die ANC se stemaandeel in Gauteng in die Mei-verkiesing tot slegs 34% verminder het, sê lede binne die party wat die stelsel opgeruim wil hê.
Pretoria bestee R680 miljoen per jaar aan uitgekontrakteerde afvalbestuur en R378 miljoen aan kontraktering met watertenkwamaatskappye.
In begrotingsdokumente sê die stad hy wil gekontrakteerde dienstekoste verminder deur in kapitaalbesteding te belê. Maar amptenare sê dit sal meer “trip-wires” aan die brand steek namate politiek-verbonde sakeforums verloor.
Matjila is ‘n magtige ANC-streekbaas wat Pretoria beheer. In 2016 het City Press berig dat hy na bewering die meesterbrein agter stadsbetogings was wat die hoofstad tot stilstand gebring het weens teenkanting teen die beoogde aanstelling van Thoko Didiza as burgemeester. DM
