Met ‘n nuwe minister aan die stuur van die Basiese Onderwysdepartement, kan die omstrede Wysigingswetsontwerp op Basiese Onderwyswette (BELA) wat in die vorige administrasie deur die Parlement aanvaar is, nog sy pad hê om te gaan voordat dit wet word.
Siviwe Gwarube, minister van basiese onderwys, het in ’n onderhoud met News24 haar voorneme onthul om president Cyril Ramaphosa ‘aan te raai” om die BELA-wetsontwerp terug te verwys na die Nasionale Vergadering “om daardie dele reg te stel wat die onderwyssektor verwerp het.”
Die provinsies het verskeie sleutelkwessies in die verwerking van die wetsontwerp geopper, veral rondom taal- en toelatingsbeleide, wat tot verdere wysigings gelei het.
Die BELA-wetsontwerp is op 16 Mei 2024 in die Nasionale Vergadering aanvaar, slegs dae voor die einde van die sesde administrasie, met 223 stemme daarvoor en 78 stemme daarteen.
“Dit is ‘n groot prestasie vir die 6de Administrasie en vir die transformasie van die Suid-Afrikaanse Basiese Onderwyssektor na byna ‘n dekade van beraadslaging – die volgende stap is dat die President dit in wet onderteken,” het die vorige minister van Basiese Onderwys, Angie Motshekga, gesê nadat die wetsontwerp aanvaar is.
In die breë sluit die bepalings in die hersiene Wetsontwerp in:
- Om skole toe te laat om hul eie taal- en toelatingsbeleide te bepaal en te ontwikkel, maar die Departement van Basiese Onderwys die finale sê te gee;
- Regulering van verskeie aspekte van skoolbeheerliggame;
- Graad R die nuwe verpligte skoolbegin-ouderdom te maak;
- Kriminalisering van ouers wat nie verseker dat hul kinders op skool is nie;
- Regulering van tuisonderwys;
- Bevestiging van die verbod op lyfstraf.
- As daar na die omstrede kwessie rondom Skoolbeheerliggame (SBL’e) gekyk word, stel veranderinge nou skole en SBL’e in staat om hul eie toelatings- en taalbeleide te bepaal – maar dit moet steeds aan die provinsiale departementshoofde (HOD’e) voorgelê word vir goedkeuring.
Bewoording in die wetsontwerp bepaal ook dat HODs enige veranderinge sal moet aanbring in oorleg met die skole en gemeenskappe wat geraak word. Hulle het egter die finale gesag om hierdie beleide af te keur en te verander.
Terwyl talle bepalings in die wetsontwerp verwelkom is, insluitend die uitbreiding van die definisie van lyfstraf om kinders te beskerm en die kriminalisering van sommige ouerlike gedrag – is baie, insluitend dié wat met SBL’e te doen het, met hewige weerstand teëgestaan.
Diegene teen die wetsontwerp se wysigings sluit in die Demokratiese Alliansie (DA), wat nou deel is van die regering in die sewende administrasie en wie se hooggeplaaste lid nou die minister is van die departement wat deur die wetsontwerp geraak word.
“Terwyl geringe aanpassings aan die wetsontwerp gemaak is in reaksie op komitee-beraadslagings, versuim dit om die kernbekommernisse wat deur belanghebbendes geopper is aan te spreek,” het DA-LP’s Baxolile Nodada en Delmaine Christians gesê.
Terwyl die DA sê dat die wysigings omstrede toelatings- en taalbeleid effens verbeter, “skiet dit steeds tekort daaraan om bestaande probleme voldoende aan te spreek en op te los.”
Oor die algemeen het teenstanders van die wetsontwerp aangevoer dat die wetgewing “skole, ouers en gemeenskappe ontmagtig”, nie daarin slaag om sistemiese uitdagings aan te spreek nie (soos oorbevolking, swak geletterdheid, uitsakkers en ‘n gebrek aan hulpbronne), in plaas daarvan om die mag binne die regering te sentraliseer.
“In die sentralisering van mag in die hande van nie-verkose burokrate, ondermyning van die kritieke rol van ouers, opvoeders en plaaslike beheerliggame in die vorming van die opvoedkundige landskap van hul gemeenskappe,” het die DA gesê.
Die departement het gesê dit is ‘n “algemene wanopvatting” en dat die wetsontwerp “strewe om die bevoegdhede van die SBL te harmoniseer met die voorskrifte van die betrokke provinsiale departementshoof”.
Dr Reginah Mhaule, adjunkminister van basiese onderwys, het voorheen gesê dat die wetsontwerp Suid-Afrika se strewe na ‘n meer inklusiewe, billike en doeltreffende basiese onderwysstelsel weerspieël.
“Terwyl die SBL aanvanklik getaak is om ’n skool se taalbeleid op te stel, beklemtoon die wetsontwerp dat hierdie gesag nie onomwonde is nie … dit stel vas dat sulke beleide aanpasbaar, inklusief en kongruent is met die grondwetlike reg op basiese onderwys,” het Mhaule gesê.
Hoof Uitvoerende Beampte van die Federasie van Beheerliggame van Suid-Afrikaanse Skole (Fedsas), dr Jaco Deacon, stem nie saam nie, en het voorheen aan BusinessTech gesê dat bepalings in die wetsontwerp “skoolgemeenskappe sal ontmoedig om eienaarskap van openbare skole te neem [wat ons na ‘n staat enskoolmodel sal laat terugkeer waar die staat uiteindelike beheer oor alles sal hê.”
Hy het gesê Suid-Afrika het “in 1994 van daardie model weggestap.”
Ondersteuners van die wetsontwerp het aangevoer dat dit ‘n “skuiwergat” verwyder wat SBL’e toegelaat het om leerders van toelating uit te sluit op grond van ras – maar weereens het Deacon hierdie posisie betwis.
“Indien daar “blatante onbillike diskriminasie is, maak die SA Skolewet reeds voorsiening vir die herstel waar SBL-funksies teruggetrek kan word waar daar ’n appèlproses is,” het hy gesê.
Gegewe die terugslag, het Gwarube aan News24 gesê dat “een van die dinge waaroor ek die president wil betrek terwyl hy sy gedagtes op die wetsontwerp toepas, is om te sê daar is ‘n beter manier om dit te doen.”
“Mens kan die wetsontwerp terugstuur na die Nasionale Vergadering om daardie dele wat die sektor afgekeur het reg te maak en dit dan bloot terug te bring vir stemming.”
“Die laaste ding wat ek wil hê, is dat hierdie wetsontwerp in litigasie opgesluit word en verhoed dat die departement dinge kan doen wat gedoen moet word. Ek sê dit is belangrik om nie die hele rekening saam met die badwater uit te gooi nie,” het die minister bygevoeg.
Gwarube het geweier om haar spesifieke kwessies met die wetsontwerp te spesifiseer, met verwysing na die volledige openbare verhoorproses deur die Parlement.
Sy het voorgestel dat aangesien al die sektor se voorleggings by die Parlement is, dit enige geopperde bekommernisse moet aanspreek en bygevoeg dat dit onvanpas sal wees vir haar om die wetsontwerp op hierdie stadium in haar rol as minister te kritiseer.
