Gamagara in die Noord-Kaap bestee die meeste geld aan sy inwoners uit al die munisipaliteite in Suid-Afrika.
Volgens Stats SA se jongste data het Suid-Afrika se 257 munisipaliteite in 2022 R532 miljard bestee, insluitend bedryfs- en kapitaaluitgawes.
As die sensus 2022 nasionale bevolkingsyfer van 62 miljoen in ag geneem word, het munisipaliteite gemiddeld R8 572 per inwoner bestee.
Op provinsiale vlak het munisipaliteite in Gauteng die hoogste bestee per inwoner, teen R12 060, gevolg deur die Wes-Kaap se R10 411 per inwoner.
Limpopo het die laagste waarde geregistreer op R4,429 wat per inwoner bestee is.
As ons egter op individuele munisipaliteite ingezoem het, toon die ontleding dat besteding per inwoner die hoogste is in die Gamagara-munisipaliteit in die Noord-Kaap teen R23 201 bestee per inwoner.
Tokologo in die Vrystaat kom tweede op R14 749 per inwoner, byna R9 000 minder as Gamagara.
Aan die ander kant van die skaal bestee die Nongoma-munisipaliteit in KwaZulu-Natal slegs R1 389 per inwoner.
Gamagara se uitskieterstatus is nie ‘n eenmalige gebeurtenis nie. In ‘n soortgelyke studie wat 2016-data gebruik het, het die munisipaliteit ook die hoogste besteding per capita aangeteken.
Stats SA het gesê dat Gamagara in 2022 ‘n hoë waarde vir die lynitem van ‘voorraadverliese/afskrywings’ aangeteken het, wat ‘n groot bydrae tot sy totale uitgawes gemaak het.
Nog ‘n rede vir die uitgawes kan die dorp Kathu wees, wie se ekonomie hoofsaaklik gedryf word deur Sishen, Kumba Iron Ore se vlagskipmyn.
Die dorp lok dus geskoolde werkers en hoë-inkomste verdieners.
Volgens die Nasionale Tesourie se Spacial Economic Activity Data-dashboard is Gamagara die sesde rykste munisipaliteit in Suid-Afrika, gegrond op die mees onlangse data, wat ‘n gemiddelde belasbare inkomste per inwoner van R27 929 toon.
Stats SA het ook gesê dat die munisipaliteit relatief selfversorgend is wat inkomste betref.
“Vir elke R100 se inkomste in 2022 is R90 self gegenereer—m.a.w. afkomstig van eiendomsbelasting, diensheffings, boetes, ens.—terwyl R10 van die nasionale en provinsiale regerings verkry is,” het die statistiekagentskap gesê.
“Dit is opmerklik, aangesien die R90-syfer bo die B3-munisipaliteit (kleindorpie) gemiddeld van R62 en die nasionale gemiddelde van R73 is. As hierdie maatstaf gebruik word om selfstandigheid te meet, was Gamagara die mees finansieel onafhanklike munisipaliteit in 2022.”
Alhoewel Gamagara se bevolking van 29 580 dit slegs die 12de mees bevolkte munisipaliteit in die Noord-Kaap maak, was dit steeds die vierde grootste genereerder van inkomste en besteding in die provinsie.
Effense probleem
Stats SA het egter erken dat die ontleding wel foute het, aangesien distriksmunisipaliteite uitgesluit is.
“Dit is omdat elke distrik toesig hou oor verskeie plaaslike munisipaliteite. As daar distriksbesteding is wat inwoners op die grond teiken, is dit nie duidelik uit die data hoe hierdie besteding oor plaaslike gebiede toegedeel word nie,” het Stats SA gesê.
“Distrikte vul hoofsaaklik ’n administratiewe funksie. Daar is egter verskeie distrikte—hoofsaaklik in landelike provinsies—wat help met die verskaffing van dienste, wat in hul finansiële verslae weerspieël word.”
“Met ander woorde, die ontleding hierbo sluit die voordele uit wat uit distriks munisipale besteding mag voortspruit, veral in provinsies waar distrikte ’n meer aktiewe rol speel.”
Die data het getoon dat beduidende metro’s meer geneig is om aan inwoners te bestee as plaaslike munisipaliteite, veral dié in landelike gebiede.
