KAAPSTAD, Suid-Afrika se nuwe koalisieregering het ‘n Swart president en ‘n wit opposisieleier bymekaar gebring in ‘n beeld van “eenheid” volgens die Amerikaners.
Tog het die magsdelingsooreenkoms wat ‘n week gelede tussen president Cyril Ramaphosa se African National Congress-party en die Demokratiese Alliansie, een van Suid-Afrika se min wit-geleide partye, gesluit is, onbewustelik ‘n paar rassebreuke hernu.
Baie Swart Suid-Afrikaners het ongemak uitgespreek met ‘n wit-geleide party wat weer aan bewind is, selfs in ‘n koalisie. Die land word geteister deur die apartheidstelsel van wit minderheidsregering wat 30 jaar gelede geëindig het, maar word steeds gevoel deur miljoene onder die Swart meerderheid wat meedoënloos deur ‘n wit regering onderdruk is en deur onopgeloste kwessies van armoede en ongelykheid geraak word.
Suid-Afrika word nou gekonfronteer met die waarskynlikheid om meer wit mense in senior regeringsposisies te sien as ooit sedert apartheid geëindig het. Wit mense maak ongeveer 7% van die land se bevolking van 62 miljoen uit.
Die ANC het Suid-Afrika in 1994 onder Nelson Mandela, die land se eerste Swart president, van apartheid “bevry”. Sy politieke oorheersing van drie dekades het geëindig in die landmerklike verkiesing op 29 Mei, wat dit gedwing het om ‘n koalisie te vorm. Die DA, met sy wortels in liberale wit partye wat teen apartheid gestaan het, het die tweede grootste aandeel stemme gekry.
Albei het hul samekoms in ‘n veelpartykoalisie bevorder as ‘n nuwe eenheid wat broodnodig is in ‘n land met groot sosio-ekonomiese probleme.
Maar die geskiedenis talm. Die DA het een van sy wit wetgewers Donderdag, dae nadat hy in die Parlement ingesweer is, geskors oor rassistiese beledigings wat hy meer as ‘n dekade gelede in ‘n video op sosiale media gemaak het. Renaldo Gouws – na bewering ‘n student in sy 20’s destyds – het ‘n besonder aanstootlike term vir Swart mense gebruik wat berug was tydens apartheid en nou as haatspraak beskou word.
Suid-Afrikaners juig voor die inhuldiging van Cyril Ramaphosa as president by die Uniegebou South Lawns in Pretoria, Suid-Afrika, op 19 Junie 2024.
Suid-Afrikaners juig voor die inhuldiging van Cyril Ramaphosa as president by die Uniegebou South Lawns in Pretoria, Suid-Afrika, op 19 Junie 2024.
Gouws staar dissiplinêre stappe van sy party in die gesig, en die Suid-Afrikaanse Menseregtekommissie het gesê hy sal hom hof toe neem. Die DA, wat voorheen bewerings van begunstiging van blankes afgeweer het, is weer onder die loep.
Die Congress of South African Trade Unions, ‘n belangrike politieke bondgenoot van die ANC, het beweer dat Gouws se uitbarsting simptomaties is van ‘n DA wat “sag op rassiste” is. Die DA “moet hieroor besin en aanspreek as hy deur gewone Suid-Afrikaners as ’n vennoot in die regering van nasionale eenheid aanvaar wil word,” lui die verklaring.
John Steenhuisen, DA-leier, het in ‘n televisie-onderhoud ontken dat sy party net aan wit belange toegewy is, en gesê hy sou nie die tweede grootste aandeel stemme in ‘n swart meerderheidsland gewen het as dit was nie. Die DA het Swart en wit wetgewers en ondersteuners, maar sy enigste Swart leier het die party in 2019 verlaat en sy verbintenis tot Swart Suid-Afrikaners bevraagteken.
Politieke ontleder Angelo Fick het gesê die DA het wel ‘n “gevoel van witheid” in die oë van baie Suid-Afrikaners en het dit geskep deur “heeltemal belangeloos te wees om met die kommer oor ras van Swart Suid-Afrikaners te praat.”
Kort voor Gouws se saak het rasbelaaide taal uit ‘n ander rigting gekom toe die MK Party van oudpres. Jacob Zuma — eens ‘n ANC-leier — Ramaphosa ‘n “huisneger” genoem het omdat hy die ooreenkoms met die DA aangegaan het. Zuma se party het ook na die wit DA-voorsitter Helen Zille as Ramaphosa se “slawemeester” verwys.
Die MK Party en die Ekonomiese Vryheidsvegters – die derde en vierde grootste partye in die Parlement – het geweier om aan te sluit wat die ANC ‘n regering van nasionale eenheid noem wat oop is vir almal. Hulle het gesê die fundamentele rede is die DA, wat volgens hulle slegs tot die welsyn van Suid-Afrika se wit minderheid verbind is.
“Ons stem nie in tot hierdie gerieflikheidshuwelik om die witmonopoliemag oor die ekonomie te konsolideer nie,” het Julius Malema, EFF-leier, gesê.
Malema het soms rassespanning uitgelok deur verandering te eis, en een keer gesê: “Ons vra nie vir die slagting van wit mense nie, ten minste vir nou,” en dat Suid-Afrika se “wit man te lank te gemaklik was.”
Hy sê nou sy party is nie teen wit mense nie, maar teen ‘n vermeende “wit voorreg” wat 64% van swart mense in armoede laat vergeleke met 1% van wit mense, volgens ‘n 2021-verslag deur die Suid-Afrikaanse Menseregtekommissie.
Malema verteenwoordig ‘n nuwe opposisie teen die ANC deur baie Swart Suid-Afrikaners wat gefrustreerd is oor die rasgebaseerde ongelykheid wat na 30 jaar van vryheid sigbaar is. Wit mense woon oor die algemeen in deftige woonbuurte. Miljoene swart mense woon in verarmde townships aan die buitewyke.
Dié frustrasie het daartoe gelei dat baie kiesers die ANC opgegee het. Die kommer oor samewerking met die DA kan die party nog verder verswak.
Ramaphosa het Woensdag in sy inhuldigingstoespraak die “giftige” verdeeldheid erken wat oorbly dekades nadat Mandela rasseversoening verkondig het. “Ons samelewing bly diep ongelyk en hoogs gepolariseerd,” het Ramaphosa gesê.
Die ANC probeer die koalisie gebruik as ’n soort herlaai van Mandela se ideale.
“Vir ons maak dit nie saak of die kat swart of wit is nie,” het Fikile Mbalula, sekretaris-generaal van die ANC, oor die ooreenkoms met die DA gesê. Mandela het die frase gebruik om aan te dui dat hy oop is vir alle rasse wat in Suid-Afrika se regering dien.
“Fundamenteel,” het Mbalula gesê, “is die vraag hoe ons die land vorentoe beweeg.”
Ons het vrede gemaak aan die geskiedenis waaraan niks verander kan word nie, waarin meeste mense nie eers gelewe het nie. Ons strewe na ‘n toekoms van samewerking in geregtigheid en vrede, gepaard met logika en sinne. Om die korrupsie en gejaag in ongeregtigheid stop te sit.